In De Groene Amsterdammer betoogt Koen Haegens dat de mens een merk geworden is, waarbij we leven in een castingmaatschappij en de wereld als jury hebben. De onderstaande citaten geven een samenvatting van zijn betoog:
"de reality-tv (produceert) nog altijd dagelijks winnaars en losers (...) De onderwerpen mogen verschillen, de aanpak is grotendeels hetzelfde. Uit een veelheid van aanmeldingen wordt een bonte groep jonge mensen geselecteerd. Die moeten vervolgens in een afvalrace bewijzen dat zij het best kunnen koken, het grootste zangtalent zijn of het snelst de etiquette onder de knie krijgen. Daarbij worden zij op de voet gevolgd door een jury. Liefst ook dor de kijkers thuis, want hun sms'jes zijn een welkome bron van inkomsten."
"De castingshow volgt zijn eigen regels. Het is niet zomaar reality-tv, legt media-wetenschapper Maarten Reesink, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, uit. 'Het reality-genre begon al veel eerder, met wat ik maar de zwaailichtentelevisie noem.' Programma's als Blik op de weg lieten de kijker meerijden met de politie of de brandweer. Daarna kwam de emotietelevisie: All you need is love. Met Big Brother brak in 1999 een heel nieuw tijdperk aan. De omstreden show (...) zou het prototype worden voor wat Reesink de derde generatie reality-programma's noemt. 'Het is reality, maar gecreëerd voor de televisie, Creality dus. Casting is daarbij cruciaal.' Dat geldt ook voor de vierde en voorlopig laatste generatie reality-tv: de make over. Of het nou een huis, kledinggaderobe of lichaam betreft, alles gaat radicaal op de schop, daarbij op de voet gevolgd door de kijker."
"Big Brother ging uit van de gedachte dat ook gewone mensen die bij elkaar worden gezet interessant kunnen zijn. Bij de nieuwe generatie castingshows is het omgekeerd. De kern is juist dat je níet zomaar jezelf kunt zijn. Een beetje op de bank zitten zoals bij Big Brother voldoet niet meer. De boodschap van programma's als Idols is dat je succes moet hebben. Je moet veranderen. (..) Die prestatiedrang wordt nog eens versterkt door de populariteit van het make-overgenre. Boven op de keiharde concurrentiestrijd van de castingshows verheerlijkt dit de individuele maakbaarheid. Je wilt beroemd zijn, maar bent te lelijk of zingt te vals? Neem een coach of een plastisch chirurg in de hand! Doe er wat aan!"
"Het resultaat is niet alleen de veelbesproken democratisering van het idolendom - in een wereld waarin iedereen een ster kan worden, zien mensen zichzelf niet langer als 'onbekend'. Ze heten 'nog niet ontdekt' te zijn. Maar tegelijkertijd met de nieuwe celebrity-cultuur is ook een snoeiharde afzeikpraktijk ontstaan."
"(D)e winnaars van castingshows hebben het niet eenvoudig. Het succes heeft een prijs. Anders dan bij de goede oude kennisquiz of het Songfestival worden kandidaten bij castingshows niet alleen op hun kennis en zangtalent getoetst. Zij moeten zich volledig blootleggen. (...) (o)ok de persoonlijkheid telt mee. Die publieke beoordeling is bovendien niet beperkt tot één stemming. De massa cast mee, en kandidaten kunnen ieder moment worden weggestemd. Hun succes gaat daardoor gebukt onder een permanente voorwaardelijkheid. Eén misstap, één ondoordachte opmerking en het kan voorbij zijn met de roem. (...) Het achterliggende idee - bewijs ons maar eens dat jij uniek bent, en wel iedere dag opnieuw - is overal doorgedrongen. Er is een castingmaatschappij ontstaan."
"Bijna alles wat we doen, vindt mogelijk voor een ons onbekend publiek plaats. En precies dat inzicht verandert onze manier van denken, onze waarneming, onze zelfpresentatie. Het gevolg is een ononderbroken 'zelf-enscenering'. 'Mensen spelen voortdurend een rol', aldus Pörksen. 'Imago en ik versmelten.' Als voorbeeld noemt hij YouTube, eigenlijk een nooit ophoudende castingshow."
"De onderliggende mentaliteit heeft niet alleen in de populaire cultuur en op internet toegeslagen. Zij heeft ook haar weerslag op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt. (...) Het begint al bij de sollicitatie. Wie aangenomen wil worden, moet niet alleen zelfvertrouwen uitstralen en lachen. 'Je moet je ook positief en een winnaar voelen', constateert Ehrenreich. Eenmaal aan de slag blijkt het onvoldoende om gewoon je werk goed te doen. Van werknemers wordt verwacht dat zij hart en ziel in hun baan leggen. Ze móeten passie voelen voor wat ze doen. Iets wat Ehrenreich maar niet wil begrijpen: 'Zelfs van prostituees wordt niet verwacht dat zij keer op keer "gepassioneerd" hun werk doen'. Collegialiteit tussen werknemers onderling is ondertussen ver te zoeken. Anders dan fabrieksarbeiders ziet het hoger opgeleide personeel elkaar volgens Ehrenreich uitsluitend als rivaal in een meedogenloze afvalrace. Niet vreemd, als vooraf al vaststaat dat jaarlijks de slechts presterende, zeg, tien procent van het personeel wordt ontslagen."
"Zulke nachtmerriescenario's komen in de Nederlandse context vooralsnog overdreven over. Maar ook hier maakt de zekerheid van het vaste contract plaats voor permanente voorwaardelijkheid, als in de castingshow. Tijdelijke aanstellingen, proeftijden, zzp-constructies, targets en frequente functioneringsgesprekken moeten ons aansporen elke dag te tonen wat we waard zijn. Als dat onvoldoende blijkt, nemen we - denk aan de make-overprogramma's - een coach in de hand."
"De castingmaatschappij blijkt niet alleen te zorgen voor harde concurrentie en onzekerheid op het werk, maar ook voor vervlakking in de politiek. Dat kan niet zonder gevolgen blijven voor de mensen die hierin opgroeien. Volgens sommigen is onder invloed van de nieuwe spelregels in cultuur, democratie en economie dan ook een heuse castinggeneratie ontstaan. De jonge Duitse journaliste Lara Fritzsche (27) lanceerde de term in een boek waarvoor zij een groep jongeren in hun eindexamenjaar volgde. Zij zag een generatie voor wie het leven een castingshow is, met de hele wereld als jury. Hun bestaan wordt getekend door een overvloed aan mogelijkheden. Dat geldt voor studies, banen, maar ook voor vrienden en in de liefde', vertelt Fritzsche. 'Deze jongeren zijn niet anders gewend dan dat ze voortdurend keuzes moeten maken tussen tal van verschillende spullen, kansen en mensen. Casting is daarbij een handig instrument. (...) We casten en worden gecast, aldus Fritzsche, zelfs in ons privé-leven. Hoe dat in zijn werk gaat, wordt duidelijk op Facebook. Gebruikers plaatsen op hun persoonlijke pagina informatie voer favoriete bands, films en sporters, tonen foto's en kunnen hun relatiestatus weergeven. Net als in castingshows kan het publiek, in dit geval een grote kring van meer en minder goede vrienden en kennissen, reageren: 'vind ik leuk'. Dat oogt allemaal heel spontaan, maar het tegendeel is waar. Uit onderzoek blijkt dat mensen bij elke foto, opmerking of mededeling die ze plaatsen een afweging maken hoe dit hun profiel beïnvloedt. Alles is kortom enscenering. Dat leidt tot oppervlakkigheid, luidt de veelgehoorde klacht. Aangezien het niet alleen intieme vrienden zijn die meekijken, geven de meeste gebruikers zich amper bloot. Er lijkt een dwang te heersen om positief te blijven. En vooral niet te moeilijk te doen."
"We leven in een een maatschappij waarin steeds meer mensen - politici, werknemers en zelfstandigen, jongeren - zich gedragen alsof ze in een castingshow zitten."
"De vraag is of het anders kan. Maarten Reesink heeft zijn twijfels. Het succes van het castingprincipe heeft volgens hem alles te maken met onze oneindig veel ingewikkelder samenleving: 'Kijk, vroeger leefden we in de zuil. Dat schiep duidelijkheid. Daarna kwamen de subculturen: je was punk, en op die manier wist je welke kleding aan te trekken en hoe je te gedragen. Maar tegenwoordig? De zuilen en de subculturen behoren grotendeels tot het verleden. Er zijn alleen nog snel wisselende lifestyles. De enge dag kan ik naar Ajax gaan, de volgende avond bezoek ik een concert van Vivaldi. Het gevolg is dat we voortdurend andere rollen moeten spelen. Tegelijkertijd geldt dat je jezelf moet blijven. Authenticiteit wordt ontzettend belangrijk gevonden. De spanning tussen die twee, hoe deal je daarmee?"
"De castingmaatschappij biedt een oplossing. Niet alleen omdat zij met rolmodellen (Jim van Idols) en antivoorbeelden (de losgeslagen Hagenezen van Oh oh Tirol) een moraal biedt. Zij maakt de complexe werkelijkheid overzichtelijker, door deze terug te brengen tot een reeks stereotypen."
"Juist in een complexe wereld (...) biedt het castingprincipe houvast. (...) Zo laat zich, ondanks een toenemende oppervlakkigheid en prestatiedruk, het succes van de castingmaatschappij verklaren. Bij gebrek aan politieke of levensbeschouwingen biedt deze tenminste nog iets van houvast, te midden van een zee aan keuzes."
"'Natuurlijk maakten subculturen het veel eenvoudiger jezelf te positioneren', merkt Lara Fritzsche op. 'Best mooi natuurlijk dat alle stijlen niet langer strikt gescheiden zijn. Maar al die losse onderdelen maken het ook lastiger jezelf neer te zetten, je eigen identiteit te vinden. (...) De castingmaatschappij dwingt jongeren om zichzelf te presenteren als archetype. Inderdaad, de mens als merk'."
Bron: De Groene Amsterdammer (13), 31 maart 2011
