Configuratiemanagement is het proces voor het registreren en bijhouden van informatie over het gebruik van de versies van IT-componenten. IT-componenten zijn continu aan verandering onderhevig. Configuratiemanagement is verantwoordelijk voor de uitgifte en intake van IT-componenten gedurende hun levenscyclus. Configuratiemanagement fungeert hierbij als een soort poortwachter (gatekeeper) en moet voorkomen dat een component ongeautoriseerd kan worden aangepast.

ASL (Application Services Library) is een publieke standaard voor applicatiemanagement. ASL geeft invulling aan processen en activiteiten die noodzakelijk zijn om applicaties goed te kunnen beheren en onderhouden, niet alleen vandaag maar ook overmorgen. ASL is een samenhangend framework met aandacht voor zowel uitvoerende, sturende en richtinggevende processen als hun onderlinge samenhang. In 2009 is een nieuwe versie van ASL verschenen: ASL 2.

In het artikel ASL en CobiT, een mapping van twee frameworks geven Machteld Meijer (e.a) een beknopte samenvatting van de zes procesclusters van het ASL-framework:

1. Beheer: processen van dit cluster zorgen ervoor dat de huidige applicaties applicatiemanagement optimaal het bedrijfsproces ondersteunen met een minimum aan middelen en verstoringen in de operatie.

2. Onderhoud en vernieuwing: processen van dit cluster zorgen ervoor dat de applicaties worden aangepast aan veranderende wensen en eisen.

3. Verbindende processen: processen die zorgen voor een goede overdracht van applicaties tussen onderhoud/vernieuwing en de beheeromgeving en ze zorgen er ook voor dat wijzigingen in de applicaties gecontroleerd uitgevoerd worden.

4. Sturende processen: processen die zorgen voor de integrale sturing van beheer en onderhoud en zorgen ervoor dat de activiteiten conform doelstellingen, afspraken en de gekozen strategie worden uitgevoerd.

5. Organization cycle management: processen in dit cluster bepalen hoe de toekomstige dienstverlening van de serviceorganisatie eruitziet en zorgen voor het opstellen van het daaruit volgende beleid en maatregelen voor de organisatie.

6. Applications cycle management: processen in dit cluster bepalen de lange termijnstrategie voor de verschillende applicaties op basis van de informatievoorziening van de klantorganisaties.

De toepassingsgebieden voor ASL (applicatiemanagement), maar ook BiSL (business informatie management) zijn gebaseerd op de driedeling van beheer van Looijen (functioneel beheer, applicatiebeheer en technisch beheer). Het onderscheid tussen klant en leverancier en het belang hiervan is een uitgangspunt voor deze beide modellen.

Machteld Meijer maakte ook een compacte samenvatting van alle ASL-processen

Bron: ASL en CobiT, een mapping van twee frameworks, Machteld Meijer (e.a)

Om het gebruik van informatie binnen een organisatie effectief en efficiënt te ondersteunen, dienen vele aspecten in beschouwing te worden genomen. Het  SAME model richt zich op twee dimensies: de informatie - en de organisatie dimensie, hetgeen leidt tot een 3 bij 3 model voor het beheer van business informatie en informatie technologie, bestaande uit negen vlakken.

Het Strategic Alignment Model Enhanced (SAME) is afgeleid van het Strategic Alignment Model van Henderson & Venkatraman (1993) en sluit nauw aan bij het zgn. negenvlaksmodel van Maes. SAME biedt een overkoepelend framework om de relaties tussen de deelterreinen van IT-management weer te geven.

Het negenvlaksmodel heeft drie kolommen en drie lagen. De kolommen staan voor de scheiding van verantwoordelijkheden:

(1) Business: domein waarbinnen primaire taken worden uitgevoerd, onder andere met behulp van informatievoorziening; de informatiebehoefte wordt bepaald vanuit de bedrijsprocessen.

(2) Functioneel beheer (informatiemanagement): domein dat verantwordelijk is voor het vertalen van informatiebehoefte naar specificatie van de informatievoorziening en het vervolgens aansturen van de realisatie daarvan (opdrachtgeverschap, demand).

(3) IT-beheer: domein dat verantwoordelijk is voor de realisatie van specificaties tegen overeengekomen afspraken (levering, supply).

De combinatie van drie kolommen en drie lagen leidt tot negen vlakken. Deze vlakken beschrijven géén organisatiestructuren, maar uitsluitend verantwoordelijkheidsdomeinen. De business delegeert de verantwoordelijkheid voor het beschikbaar stellen van informatievoorziening naar het (verantwoordelijkheids)domein 'Informatie', ook wel aangeduid met de term 'functioneel beheer'.

Het beschikbaar krijgen en toepassen van de gewenste informatievoorziening blijft de verantwoordelijkheid van de business, maar de levering van de gewenste informatievoorziening is gedelegeerd naar functioneel beheer. Het beschikbaar krijgen van IT-diensten blijft de verantwoordelijkheid van functioneel beheer, maar functioneel beheer delegeert op haar beurt de levering ervan naar IT-beheer. Het op deze wijze delegeren van verantwoordelijkheden impliceert dat de business functioneel beheer aanstuurt, terwijl op haar beurt functioneel beheer IT-beheer aanstuurt.

Binnen SAME worden drie lagen onderkend: strategie, tactiek en operatie. De gelaagheid staat voor het onderscheiden van verschillende doelen die bereikt moeten worden. De drie lagen worden ook wel richten, inrichten en verrichten genoemd. Op de strategische laag worden de langetermijndoelen bepaald, die richtinggevend zijn voor de bedrijfsactiviteiten. Op de tactische laag worden deze doelen vertaald naar concrete doelen (ingericht), die een middellange termijn hebben. Op de operationele laag worden deze doelen concreet gerealiseerd, in het hier en nu.

Bron: De ISM-methode, Wim Hoving en Jan van Bon

Maarten Looijen verkondigd vanaf 1986 zijn bekende driedeling van beheer. In 1992 publiceert hij in samenwerking met Guus Delen het boek "Beheer van informatievoorziening". Het doel van het beheermodel is een efficiënt en effectief managementsysteem te bieden voor het beheer van informatiesystemen. De essentie ervan is dat voor wat betreft IT-beheer drie deelgebieden worden onderkend: functioneel, technisch en applicatiebeheer. De reden hiervoor is: "Binnen het beheer treft men clusters aan van taakgebieden, die wat betreft inhoud, verantwoordelijkheid, kennis en hulpmiddelen principieel van elkaar verschillen."

Functioneel beheer is de beheervorm die alle beheertaken omvat die nodig zijn in het kader van het gebruik van informatiesystemen. Aangezien gebruik zich richt op de functionaliteit, zoals het invoeren, manipuleren, verkrijgen, transporteren en opslaan van gegevens, wordt gesproken van functioneel beheer.

Applicatiebeheer betreft het ontwikkelen en onderhouden van applicaties. In de woorden van Delen en Looijen: "Er kunnen zich tal van situaties voordoen waardoor wijzigingen in de oorspronkelijke applicatieprogrammatuur of gegevensbankstructuren moeten worden aangebracht. (...) Telkens wanneer zich zo'n situatie voordoet, wordt applicatie-onderhoud uitgevoerd. Ook echter wanneer er geen directe aanleiding is om applicatie-onderhoud uit te voeren, is het vanwege de continuïteit toch noodzakelijk om een volledige beheervorm rondom dit uitvoerende taakgebied applicatie-onderhoud in stand te houden, inclusief management en staftaken." Applicatiebeheer is als beheervorm als het ware over het taakgebied applicate-onderhoud heen gebouwd. Het is voor applicatiebeheer van essentieel belang te onderkennen dat een eenmaal ontwikkeld informatiesysteem niet vanzelfsprekend ook het instrumentarium oplevert om het wijzigingsproces gemakkelijk te ondersteunen (bijv. documentatie). Daar komt nog bij, dat anderen dan de oorspronkelijke ontwikkelaars betrokken kunnen zijn bij het uitvoeren van wijzigingen. Daarom is het belangrijk om voorwaarden te hanteren waaraan een applicatie moet voldoen, zodat zij 'gemakkelijk' onderhouden kan worden.

Technisch beheer omvat als beheervorm alle taken die nodig zijn voor het installeren, accepteren en operationeel maken en houden van informatiesystemen en technische infrastructuren. Onder technisch beheer valt ook het optimaliseren van de verwerkingsprocessen en het aanbrengen van wijzigingen in de technische infrastructuur als gevolg van fouten, uitbreiding of vervanging. Het technische beheer is met name gericht op het technische platform, bestaande uit apparatuur met bijbehorende basisprogrammatuur, en de operationalisering van de hierop gebouwde informatiesystemen.

De driedeling legt ook de basis voor de functiescheiding tussen vraag (demand) en aanbod (supply), één van de meest elementaire governance-principes.

Het belang van het werk van Looijen is het benadrukken van de rol van beheer en exploitatie naast de - tot dan toe overheersende - aandacht voor het ontwikkelen en installeren van informatiesystemen. Met de beschrijving van de beheervormen functioneel, applicatie- en technisch beheer en de daarbij behorende taakgebieden legde hij een degelijke basis voor het structureren van het vakgebied.

Aan het eind van de jaren negentig werd het gemeengoed applicatiebeheer en technisch beheer te zien als twee vakgebieden binnen één overkoepelend domein: IT-beheer. IT-servicemanagement (ITSM) is een aanvullend vakgebied voor het managen van de dienstverlening. Binnen het IT-beheerdomein dienen applicatiebeheer en technisch beheer optimaal met elkaar samen te werken. Hét verschil tussen applicatiebeheer en technisch beheer zit in het object van beheer (applicaties vs. overige infrastructuur). Omdat het gaat om verschillende beheerobjecten is het onderscheid aan de ene kant zinvol, maar aan de andere kant ook gevaarlijk: door het aanbrengen van een sterke scheiding wordt juist de samenwerking lastig(er).

Zie ook: Beheermodel Looijen (vereenvoudigde versie)

Bron: De ISM-methode, Wim Hoving & Jan van Bon, Beheer van informatievoorziening, Guus Delen en Maarten Looijen (1992)

Levenscyclus van een informatiesysteem volgens Machteld Meijer:

Een manier om naar de levenscyclus van een geautomatiseerd systeem te kijken is door de levenscyclus primair te zien als een kostencyclus. Het kost immers bakken met geld om systemen operationeel te krijgen (initiële ontwikkelkosten), operationeel te hebben (exploitatiekosten) en operationeel te houden (onderhoudskosten) en om uiteindelijk levensverlengend onderhoud toe te passen dan wel systemen definitief uit te faseren.

Integrated Service Management (ISM) is een methode voor het organiseren van de dienstverlening van de IT-organisatie. ISM bestaat uit een procesmodel, een integratie met een set van tools, een serie templates, een organisatiebeschrijving, een standaard definitiestelsel, en een implementatie-aanpak.

Het procesmodel van ISM beschrijft in slechts zes elementaire processen de werkzaamheden op tactisch en operationeel niveau, in een volledig geïntegreerd model. Deze zes processen, die op uniforme en zuivere wijze tot op activiteitenniveau zijn uitgewerkt, sluiten aan op de bekende ITIL-processen. Het ISM-procesmodel bestaat uit de volgende zes processen:

1. Service Level Management (SLM)

2. Change Management (CHM)

3. Operations Management (OM)

4. Incident Management (IM)

5. Configuration Management (COM)

6. Quality Management (QM)

In de woorden van de makers:

"ISM is afgeleid van ITIL en ASL maar onderscheidt  zich door structuur, eenvoud en toepasbaarheid,  en met name omdat ISM geen referentiemodel is maar een toepassingsmodel. De ISM-methode levert, integreert en ontsluit de middelen die de IT-beheerder nodig heeft voor de inrichting en besturing van de beheerorganisatie. Met ISM kan de beheerorganisatie snel en efficiënt bepalen en vastleggen wat er moet gebeuren, wanneer en door wie, en met behulp van welke middelen. (...) Het ISM-procesmodel Een IT-beheerorganisatie kent maar een beperkt aantal processen. Deze zijn voor alle organisaties gelijk. Het ISM-procesmodel beschrijft in slechts zes processen, afgeleid van ITIL, alle werkzaamheden op tactisch en operationeel niveau. Door deze compacte, herkenbare vorm is ISM eenvoudig overal toe te passen."

Bron: http://www.ismportal.nl

Een model dat vaak wordt gebruikt voor 'oplossen' het vraagstuk van het vinden van een goede afstemming tussen business en ICT is het negenvlaksmodel van Maes (officieel het Amsterdams Informatiemanagement Model, AIM).

Bij een juiste toepassing kan het model als kapstok worden gebruikt om de wezenlijke vraagstukken rond informeren en communiceren in een organisatiecontext te adresseren. Het behandelt de vraagstukken, dilemma's en diverse rollen rondom dit vraagstuk in samenhang. Het model is echter niet bedoeld om als een kookboek een recept aan te reiken om de afstemmingsproblematiek op te lossen. En dat is nu juist wat er veelal wel mee wordt geprobeerd. In het extreme geval worden er zelfs pijlen tussen de vlakken van het negenvlak toegevoegd (om te komen tot een procesbeschrijving) of claimt men op andere manieren een normatieve uitwerking van het model.

Hoewel het gebruik van het negenvlak de organisatie kan helpen grip te krijgen op de complexe werkelijkheid, kan het model niet worden gezien als de haarlemmerolie die voor alle problemen een oplossing biedt. Het negenvlaksmodel is een raamwerk voor integratie, waarmee het management op een samenhangende en afgewogen wijze en op strategisch, structurerend en uitvoerend niveau een relatie kan leggen tussen informatie- en communicatieprocessen die de bedrijfsprocessen ondersteunen en de daarbij behorende technologie.

Het negenvlaksmodel is een variant op het model van Henderson en Venkatraman (1993). Binnen dit model draait het om een kwadrant dat ontstaat op basis van twee criteria: intern/extern, of business/IT. De variatie is dat op organisatorisch niveau (intern/extern) het tactisch niveau wordt ingevoegd en dat 'IT' wordt gesplits in een 'Demand' en 'Supply' deel.

Het negenvlaksmodel heeft drie kolommen en drie lagen. De kolommen staan voor scheiding van verantwoordelijkheden:

(1) Business

• Uitvoeren primaire taken (onder andere met behulp van de beschikbaar gestelde informatievoorziening)
• Aansturen Functioneel beheer (informatie-kolom)

In de business-kolom staan de bedrijfsprocessen van de organisatie centraal. Deze bedrijfsprocessen bepalen de informatiebehoefte (lees: benodigde informatievoorziening) die vervolgens door de andere kolomen moet worden gerealiseerd. Het beschikbaar krijgen en toepassen van de gewenste informatievoorziening blijft een verantwoordelijkheid van de business, maar de business-kolom delegeert het beschikbaarstellen van de informatievoorziening naar het verantwoordelijkheidsdomein ‘Informatie’, dat wordt aangeduid met term Functioneel beheer (in brede betekenis: informatiemanagement + operationeel functioneel beheer).

(2) Informatie (IV)

• Leveren informatievoorziening aan de business
• Aansturen IT-beheer

De informatie-kolom (Functioneel beheer) moet zorgen voor het vertalen van de informatiebehoefte uit de business-kolom naar specificaties van de informatievoorziening, alsmede de aansturing van de realisatie daarvan (specificeren/besturen). Functioneel beheer is dus verantwoordelijk voor het leveren van de gewenste informatievoorziening aan de business, maar delegeert de levering ervan naar de kolom IT-kolom (IT-beheer).

(3) Technologie (IT)

• Leveren IT-service via functioneel beheer aan de business

Binnen de IT-kolom zorgt IT-beheer voor de realisatie van de specificaties, tegen overeengekomen afspraken (levering, supply).  IT-beheer is verantworodelijk voor het realiseren van de gewenste (business), gespecificeerde (Functioneel beheer) informatievoorziening.

De lagen ondersteunen het besturingsmodel volgens de klassieke managementstructuur:
-    strategie (richten)
-    tactiek (inrichten)
-    operatie (verrichten)

Het gebruik van de lagen strategie, tactiek en operatie creëert een bruikbaar onderscheid tussen de verschillende doelen die bereikt moeten worden. Met het managementmodel kunnen de verschillende termijndoelen op effectieve wijze worden bestuurd. Op de strategische laag worden de (richtinggevende) langetermijndoelen bepaald. Op de tactische laag worden deze doelen vertaald naar concrete doelen (ingericht), die een middellange termijn hebben. Op de operationele laag worden deze tactische doelen concreet gerealiseerd (verricht), in het hier en nu.

Informatieverzorging is het systematisch verzamelen en verwerken van gegevens, gericht op het verstrekken van informatie ten behoeve van de bedrijfsprocessen. Het heeft als doel de activiteiten en processen binnen de verschillende niveaus en functies van de organisatie te ondersteunen.

De informatieverzorging kan niet zonder de ondersteuning van uiteenlopende informatiesystemen.

[ Organisatie ] => produceert => [ Goederen + diensten => om haar doelen te behalen

=> met behulp van een adequate => [ Informatieverzorging ] => die wordt ondersteund door

=> [ Informatiesystemen ] => die bestaan uit [ Mensen | middelen | gegevens | gegevensverwerking | programma’s en werkwijzen ]

Bron: Informatiemanagement (Rolf Bruins, Bert Pinkster)