In de Volkskrant (29/10/2011) opnieuw aandacht voor slecht opdrachtgeverschap bij de overheid. Dit keer onder de titel "Ict-drama bij UWV". Als ex-medewerker van UWV had dit vanzelfsprekend mijn directe aandacht. Wat me persoonlijk fascineert is de surrealistische tunnelvisie waarmee bij de overheid - in dit geval UWV - door slecht opdrachtgeverschap erin slaagt, projecten bij voorbaat te laten mislukken. Het artikel geeft aan hoe bij het project Polisadministratie uitliep op een drama, ondanks het feit dat alle lichten op rood stonden. Voor de (smeuïge) details rond het project verwijs ik naar het artikel, maar ik doe een poging de ‘algemene lijn eruit te halen. Wanneer je jezelf laat afschepen met een fiets, terwijl je een Bentley hebt besteld, gaat er namelijk onderweg ergens wel iets mis....

CDA-Kamerlid Ger Koopmans, is voorstander van een diepgaand parlementair onderzoek waarin "(h)et (ook) moet gaan over de vraag waarom automatiseringsprojecten bij de overheid almaar in de modder blijven steken: de gemoderniseerde bevolkingsadministratie, het electronische patiëntendossier, het communicatiesysteem C2000 van politie, ambulance en brandweer - allemaal projecten die twee dingen gemeen hebben: elke keer moet nog één keer en wel voor de laatste keer extra geld op tafel komen. En uiteindelijk scheppen die ict-projecten vooral problemen in plaats van oplossingen."

Volgens een schatting van de Algemene Rekenkamer eind 2007 verliest de Nederlandse overheid jaarlijks vier tot vijf miljard aan geheel of gedeeltelijk mislukte ict-projecten. Voor de Polisadministratie gold: "Tegen de tijd dat de zaak was vastgelopen en al het ontkennen niet meer hielp - dat was in de eerste helft van 2007 - waren we 256 miljoen verder."

"Het diepste punt in de relatie tussen Capgemini (de leverancier van de Polisadministratie, BS) en UWV werd bereikt eind 2006. Het management van Capgemini stuurde een officiële brief aan de leiding van UWV. Strekking: dat nieuwe ict-systeem waar we in uw opdracht nu al tweëenhalf jaar aan knutselen en knoeien wordt helemaal niks. De opzet van de database zal nooit kunnen werken. Vergeet het alsjeblieft. Stop met die handel. De leiding van UWV wendde een bloedende neus voor. Er was één gesprek en daarna verdween de brief. Laatjes genoeg. Het project moest doorgaan. Iemand die van de hoed en de rand weet, zegt: "Ik geloof dat het voor de hele overheid geldt, in elk geval geldt het voor UWV: men kent geen weg terug. Wat eenmaal in gang is gezet, moet worden afgemaakt, ongeacht duur en prijs. De managers zagen het spaak lopen, maar letterlijk zei men: "Er is geen alternatief"."

Een ingewijde van UWV verteld: "We hadden een Bentley besteld ... We kregen een fiets. Iedere maand werden de functionaliteiten van het nieuwe systeem bijgesteld. Naar beneden. Je moet erbij zeggen de politiek schroefde de verwachtingen veel te hoog op. Het systeem moest alles kunnen. Ja, dan kan niet." Volgens andere insiders: "Zelfs een beginneling in het ict-vak kon zien dat het nieuwe administratiesysteem nooit zou gaan werken. (...) Iedereen wist het: we halen het nooit een functionerend systeem in 2006. Niemand mocht het zeggen. Als je het wel zei, wist je één ding: m'n kop gaat eraf."

"Het eigenaardige is: het wérd gezegd, de kritische stukken waren er en er was verontrusting bij de ontvangers, zij het van de obligate soort. En voor de rest was er vooral de stilte van het graf. Kennelijk kwam het alle betrokken partijen uit zich van de domme te houden, ook de politiek. Door de jaren heen zijn er rapportages en bevindingen opgesteld, steevast in ambtelijke dieventaal, maar daardoor des te vernietigender." Met kwalificaties als "Het is onwaarschijnlijk dat de gerealiseerde kwaliteit van het polisadministratiesysteemcomplex voldoet aan de acceptatiecriteria." hoeft je niet heel erg into ICT te zijn om je zorgen te gaan maken.

Over de vraag hoe het project van de Polisadministratie zo uit de hand kon lopen, zijn er twee lezingen. "De eerste lezing luidt: het is Capgemini dat er een bende van heeft gemaakt. Gewezen wordt op de India connection. Dat is een ander woord voor goedkoop=duurkoop. Onder andere Capgemini doet zaken met 'lagelonenlanden waar je zelf nooit zaken zou doen'' - aldus Chris Verhoef, hoogleraar informatica aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. 'De praktijk wijst uit dat keer op keer die partijen de klussen binnenhalen die aanbieden tegen afbraakprijzen. De overheid is op weg naar verbetering van de IT-functie. Zonder gedegen vaklieden die de software ook echt kunnen maken, wordt het echter nooit wat.' Volgens deze lezing schreef Capgemini de opmerkelijke brief om zich juridisch in te dekken. Zo van: wij hebben erop gewezen dat een echec voor de deur staat, kom ons straks niet aan de kop zeuren met een schadeclaim."

"Volgens een andere verklaring kwam de brief voort uit min of meer oprechte bezorgdheid over het naderende total loss. UWV wordt door menigeen beschouwd als een fusie van zes bedrijfsverenigingen die niet uit verliefdheid in elkaar zijn opgegaan. De permanente stammenstrijd die hiervan het gevolg is, maakt dat een bedrijfssucces niet veel meer is dan een toevalstreffer. Hoe het ook zij, eind 2006 stond voor de insiders vast dat de opgebouwde polisadministratie volkomen onbruikbaar was."

Ik zou zelf zeggen - en dat durf ik omdat ik tot mei 2006 werkzaam was voor UWV - een combinatie van factoren. Het is té goedkoop om Capgemini de schuld te geven; je krijgt de leverancier die je verdient! Hoe naïief kun je zijn. Een parlementaire onderzoek lijkt mij wat overdreven (of het zou moeten zijn om met terugwerkende kracht een soort bijltjesdag te faciliteren). De oorzaken van het mislukken, zijn volgens mij te veel een open deur om er nog meer overheidsgeld tegenaan te gooien. Voor een dubbeltje zit je met complexe ict-systemen écht niet op de eerste rang. Dat de beloofde leverancier-technische de hoog-gekwalificeerde medewerkers al snel worden vervangen door - voor de leverancier althans - goedkopere krachten is een bekend mechanisme. Dat je als je dan toch gehinderd wordt door een tunnelvisie kritische geluiden niet wilt/kunt horen, lijkt me ook logisch. Combineer dit met een te hoog ambitieniveau, de interne 'fusie-perikelen', de externe samenwerking met de Belastingdienst. Verder blijft descoping natuurlijk de barba-truc om het mislukken van een ict-project te verdoezelen. Ook al blijft het verschil tussen een fiets en een Bentley tóch - letterlijk - opmerkelijk.

Zie ook: Faalindustrie vol IT-fiasco's volgens René Veldwijk

Bron: Volkskrant 29/10/2011, Ict-drama bij UWV, Jan Tromp