In het boek Theorie U - leiding vanuit de toekomst die zich aandient beschrijft C. Otto Scharmer drie vormen van complexiteit:

Leiders in alle organisaties en instellingen worden geconfronteerd met nieuwe niveaus van complexiteit en verandering. ... [Ik] ontdekte drie verschillende soorten problemen die van invloed zijn op de uitdagingen waar leiders mee te maken krijgen: dynamische, sociale en zich ontplooiende complexiteit. Van deze drie is dynamische complexiteit het vaakst aan de orde en het makkelijkst te herkennen.

Dynamische complexiteit

Dynamische complexiteit betekent dat er sprake is van een systematische afstand of vertraging tussen oorzaak en gevolg in ruimte of tijd. Neem bijvoorbeeld de dynamische complexiteit van de algehele temperatuurstijging op aarde. Onze uitstoot van kooldioxide (CO2) - een oorzaak - zal op de toekomst van onze planeet een lange-termijneffect hebben. De broeikaseffecten die we vandaag waarnemen, worden veroorzaakt door uitstoot van kooldioxide in en vóór de jaren zeventig en tachtig.

(...)

Als de dynamische complexiteit gering is kunnen de elementen ervan stuk voor stuk worden aangepakt. Maar als de complexiteit groot is, is een whole-system-benadering vereist waarbij voldoende aandacht wordt besteed aan de onderlinge cross-system-afhankelijkheden.

De bestuurlijke implicaties van dynamische complexiteit zijn eenduidig en rechtlijnig: hoe groter de dynamische complexiteit, des te sterker de onderlinge afhankelijkheid tussen de componenten van het systeem, waardoor een whoe-system-benadering als probleemoplossing des te belangrijker wordt.

Sociale complexiteit

Als de dynamische complexiteit van een zaak eenmaal is aangepakt, treedt hoogst waarschijnlijk een tweede soort complexiteit op de voorgrond - sociale complexiteit. Sociale complexiteit vloeit voort uit verschillende belangen en zienswijzen onder belanghebbenden. ... Hoe geringer de sociale complexiteit is, des te meer kunnen we vertrouwen op deskundigen om besluit- en beleidsvorming te begeleiden. En hoe groter de sociale complexiteit is, des te belangrijker wordt een multistakeholder-benadering voor het werken aan een werken aan een werkelijke probleemoplossing waarbij de stemmen van alle relevante belanghebbenden worden gehoord en gewogen.

Zich ontvouwende complexiteit

Zich ontvouwende complexiteit (emerging complexity) wordt gekenmerkt door verandering die een breuk met het verleden maakt. uitdagingen van deze soort kunnen gewoonlijk worden herkend aan de volgende drie karakteristieken:

(1) De oplossing voor het probleem is onbekend.

(2) De probleemformulering zelf blijft veranderen.

(3) Wie de voornaamste belanghebbenden zijn, is nog niet duidelijk.

Wanneer de toekomst niet kan worden voorspeld op basis van de trends en trajecten van het verleden, moeten we de situaties ad hoc aanpakken terwijl ze zich ontwikkelen. Hoe groter dit soort complixiteit is, des te minder we kunnen vertrouwen op ervaringen uit het verleden. We hebben dan een nieuwe benadering nodig - een die is gebaseerd op sensing, presencing en de prototyping van zich aandienende kansen.

Sensing [kan worden beschreven als] de zienswijze 'van binnenuit' - een manier van waarnemen die vorm gaat krijgen wanneer we het hele veld in beeld hebben en er van binnenuit voeling mee krijgen. Dat gaat gewoonlijk gepaard met een toegenomen energie en een plaats- en aandachtsverschuiving naar een 'diepere plek'.

Presencing is de gemoedstoestand waarin onze geest, ons hart en onze intenties of wil open zijn, waardoor we dingen vanuit de bron van emergentie kunnen beschouwen om ons zo vanuit die diepere plek met de realiteit te verbinden. Dat stelt ons in staat door de subtiele beweging van loslaten en laten komen te gaan die ons emergernde Zelf tot een voertuig maakt voor de emergerende toekomst die zich wil realiseren.

Prototyperen volgt op het stadium van uitkristalliseren (van zienswijze en intentie) - het stadium waarin we werkelijk voeling krijgen met de toekomst zoals die zich al aan het aftekenen is, zoals die zich wil manifesteren. Protyping impliceert de toekomst al doende te exploreren en is gebaseerd op een functionele integratie van hoofd, hart en handen - dus van denken, voelen en doen. Daarmee worden al heel snel praktische resultaten geboekt die vervolgens feedback en suggesties voor verbetering kunnen genereren voor en door alle belangrijke belanghebbenden die van het betreffende systeem deel uitmaken.

Bron: Theorie U - leiding vanuit de toekomst die zich aandient, C. Otto Scharmer