Een paradigma is een samenstelsel van opvattingen dat we (meestal onbewust) gebruiken om de wereld te begrijpen. Het gaat dus om de diepgewortelde kijk op het leven; de manier waarop iemand de hem omringende wereld opvat, begrijpt en interpreteert (mental map). Een paradigma kan dominant zijn in een gebied en in een bepaald tijdvak.

Volgens Goos Geursen is er een paradigmashift gaande:

Het 'oude' paradigma :

1. controle, beheersing en voorspelling
•    structuren, procedures en regelgeving centraal
•    direct ingrijpen in gedrag (hiërarchisch aansturen, corrigeren)
•    binnen de verwachtingen en onderdelen blijven
•    in alles een vast ‘ding’ zien, bijv. een organisatie
•    de wereld is maakbaar, delen van ‘de machine’ zijn vervangbaar

2. uniform en standaard: zo hoort het (top-down)
•    zo hoor je te voetballen
•    zondag is een rustdag
•    vergaderen doe je zo
•    managen is de baas spelen
•    de stereotype consument
•    ik ben … [identificatie met bijv. mijn baan]

3. hoog idealistisch:
•    de Ideale Wereld
•    Grote ‘eeuwige’ Waarheden, Grote Verhalen
•    perfectie en schoonheid
•    geen fouten (mogen) maken
•    stabiliteit

Het 'nieuwe' paradigma:

Van mechanistisch naar organisch denken

• dynamisch: alles is beweging, snelheid en verandering
• emergentie: laten ontstaan in plaats van engineering
• onvoorspelbaarheid hoort bij het leven
• zelforganisatie en zelfsturing
• alles is met alles verbonden: in systemen, in netwerken, kosmisch
• fantasie, intuïtie, creativiteit en verwondering
• bredere blik, ruimer bewustzijn en meer ‘bandbreedte’
• materie is informatie (= energie)
• van òf-òf naar èn-èn: alles gebeurt/is tegelijk in een polariteit
• plattere hiërarchieën in organisaties en in het denken
• waarheden zijn tijdelijk, plaatselijk en persoonlijk
• iedereen schept zijn/haar eigen werkelijkheid
• causaliteit blijft op fysiek locaal niveau aanwezig (het oude is deel van het nieuwe)

Complexe en dynamische systemen

• operationeel gesloten en qua oriëntatie open: ze wisselen informatie uit met hun omgeving
• interacties tussen de onderdelen hebben effect op het hele systeem
• die effecten zijn onvoorspelbaar; nieuwe eigenschappen kunnen ontstaan
• het gedrag van het systeem wordt bepaald door de interacties, niet door de inhoud van de onderdelen (studie daarvan overbodig)
• relaties bestaan ook als je niet aardig tegen elkaar bent of concurreert
• energie en informatie moet blijven stromen, dus een stabiele staat vermeden worden; grenzen en regels kunnen dodelijk zijn
• kleine oorzaken kunnen grote gevolgen hebben en andersom
• teveel centrale controle kan dodelijk zijn; controle bij voorkeur verdeeld over het systeem
• co-creatie, dialoog en wederzijdse uitwisseling zijn dé natuurlijke weg voor beide partijen om te groeien
• er wordt gezocht naar ‘thuisvoelen’ in bewegingen in relatie tot de omgeving(en); dit zijn ervaringen, geen plannen

Het nieuwe denken draait sterk om complexiteit en dynamiek: alles gaat in de versnelling, beweging en afwisseling. De roeiwedstrijd op het lange kanaal verandert in een wildwatertocht, waarin de ‘spelregels’ voor elke boot uiteen kunnen lopen en iedereen meer in teams werkt.

Als je het in een beeld wilt vangen, denk dan aan een roeiwedstrijd op een lang, saai kanaal. Het leven is een wedstrijd om kwantiteiten en snelheid. Hard werken. Command and control. Zo keken we naar organisaties, merken en individuen: we streefden naar zekerheid en voorspelbaarheid. Uniformiteit en herhaling van bekende zaken waren belangrijker dan beweging en flexibiliteit - ' je kunt mijn auto in elke kleur krijgen als het maar zwart is' (Henry Ford). Regels en wetten moesten de zaak stabiel en uniform houden. Kenmerkend is de dominantie van vaste patronen, schema’s en volgordes (lineariteit). (...)

Onze uitdaging is om in krachtenvelden te kunnen leven, waarbij we in staat moeten zijn om extremen van allerlei soort te combineren in tijd en ruimte, zelfs op één as:

• welvaart én welzijn
• autonomie én leiderschap
• harde én zachte informatie
• analyse én synthese
• invouwen én uitvouwen
• focus én brede blik
• op aarde én zweven
• competitie én win-win
• de delen én het geheel
• individualiteit én verbondenheid,
• et cetera

De vaardigheden van het nieuwe leiderschap, charismatisch of niet, gaan schuiven. Jim Collins en Jeremy Porras die de meest succesvolle en duurzame bedrijven uit de geschiedenis hebben onderzocht, concluderen: ‘The next wave of enduring great companies will be built not by technical or product visionaries, but by social visionaries - those who see their company as part of society and how it operates as their ultimate creation and who invent entirely new ways of organizing human effort and creativity.’