In het Intermediair-artikel "Ontspoord talent" beschrijft Florentine van Lookeren Campagne hoe iemand's sterke eigenschappen ('zonzijde') makkelijk kunnen omslaan in destructieve 'schaduwzijden':

Schaduwzijden zijn negatieve kanten van positieve persoonlijkheidskenmerken, die onder druk te nadrukkelijk of te scherp naar voren komen. Het zijn - volgens de meeste psychologen aangeboren - eigenschappen die iemand in de ene context succesvol maken, maar hem in een andere situatie kunnen doen ontsporen. Ze heten daarom ook wel derailing traits.

Eigenschappen worden pas derailing traits in bepaalde omstandigheden, zegt Alexandra Lindner, psycholoog en senior consultant van werving- en selectiebureau GITP. De bedrijfscultuur kan zo'n omstandigheid zijn, maar ook een gebrek of overschot aan vrijheid. Boven of onder je kunnen werken: ook omstandigheden waaronder schaduwzijden zich kunnen manifesteren. Soms zijn het de slechte marktomstandigheden in de sector die dusdanig stressvol zijn dat je derailing traits naar boven komen. Je dacht het te gaan maken als makelaar, stort net de huizenmarkt in.

Twee Amerikaanse analytisch psychologen, Robert Hogan en Robert Kaiser, vestigden in publicaties in 2005 de aandacht op ‘dark sides of personality', ofwel schaduwzijden. Oorspronkelijk is schaduwzijde een concept van de Zwitserse psychiater Carl Jung, de grondlegger van de analytische psychologie, die een sterke nadruk legde op het onbewuste. Van hun schaduwzijden zijn mensen zich normaal gesproken niet bewust. Wil een mens een stabiele persoonlijkheid worden, dan moet hij zich zoveel mogelijk bewust worden van de invloed van schaduwzijden op zijn gedrag, meende Jung. Wie zich er niet van bewust is, wordt als een zachtaardige Dr. Jekyll overgenomen door zijn eigen, misdadige Mr. Hyde. (...) De overgang van de zonzijde van een karaktertrek in een schaduwzijde gebeurt makkelijker als mensen zich niet van die eigenschappen bewust zijn.

Hoewel iemands persoonlijkheid redelijk vastligt, kan hij toch via cognitieve gedragstherapie leren om ander gedrag te vertonen, zegt Lindner. Iets sneller beslissingen leren nemen, minder over zich heen laten lopen: dat soort dingen. Maar een heel introvert iemand zal nooit een vlotte salesmanager worden. Lindner: ‘Komen iemands zwarte kanten heel sterk naar boven, dan kan die persoon beter een andere baan zoeken.'

Psychoanalyticus Willem de Jager, oprichter van Odin Institute, ziet twee soorten schaduwzijden: aangeboren talenten waarin mensen zijn doorgeschoten en aangeleerde vaardigheden. Die aangeboren schaduwzijden zijn door zelfinzicht in toom te houden; vooral die aangeleerde leiden tot problemen. Mensen kunnen aangeleerde vaardigheden vaak niet gedoseerd toepassen: of ze doen niets (hun natuurlijke staat) of ze rapen al hun energie bij elkaar en slaan door.

Hoe ontdek je je eigen schaduwzijden zonder therapeut of zwartekantenassessment? De schaduwkantenzelftest van Jack Wood is een goede optie: maak een lijst van mensen die je vreselijk irritant vindt en schrijf op aan welke eigenschappen jij je precies ergert: dat zijn jouw schaduwzijden. Stel, je hebt een pesthekel aan Geert Wilders, vooral aan zijn felle uithalen. In dat geval zit er in jouw waarschijnlijk ook een scherpe polemist verborgen. De meeste mensen zullen dat in eerste instantie ontkennen, en vervolgens langzaam ontdekken dat er wat in zit. Als dat uiteindelijk tot zelfkennis leidt, verkleint het de kans dat je in die eigenschap doorschiet.

Bron: "Ontspoord talent", Intermediair 07, 17 februari 2012 en Wanneer je sterke eigenschappen zich tegen je keren, Florentine van Lookeren