Filosofie van de lichtpuntjes

In hun boek Switch, Veranderen als verandering moeilijk is beschrijven Dan en Chip Heath hoe oplossingsgerichte therapie werkt.

"Oplossingsgerichte therapeuten gebruiken een vaste set technieken om potentiële oplossingen te ontdekken. Aan het begin van de eerste sessie, nadat de patiënt zijn of haar probleem heeft uitgelegd, stelt de therapeut de Wondervraag: 'Mag ik een beetje een gekke vraag stellen? Stel je voor dat je vanavond naar bed gaat en je slaapt goed. Soms gebeurt er midden in de nacht, terwijl je slaapt, een wonder en zijn alle zorgen die je hier naartoe brachten opgelost. Als je 's ochtends wakker wordt, wat zou dan het eerste kleine teken zijn waardoor je gaat denken: nou, er moet iets gebeurt zijn - het probleem is weg?' (...) De Wondervraag vraagt je niet om het wonder zelf te beschrijven, het vraagt je om de tastbare signalen te benoemen dat het wonder gebeurt is."

"Oplossinggerichte therapeuten leren hun patiënten zich te concentreren op de eerste signalen van het wonder - wat is het eerste kleine teken dat je ziet waardoor je denkt dat het probleem weg is - om antwoorden te vermijden die al te groot of onhaalbaar zijn. (..) Zodra zij patiënten hebben geholpen specifieke en heldere tekens van vooruitgang te identificeren, stellen ze de tweede vraag, die misschien nog belangrijker is. Het is de Uitzonderingsvraag: 'Wanneer zag je voor het laatst iets van het wonder, al was het maar voor even?' (..) Het is een uitgekiende tactiek. Wat de therapeut op subtiele manier probeert aan te tonen is dat de cliënt zijn probleem zelf kan oplossen. Eigenlijk levert de cliënt het bewijs dat hij het al opgelost heeft, in elk geval onder bepaalde omstandigheden."

"Oplossingsgerichte therapeuten geloven dat er uitzonderingen zijn bij elk probleem en dat die uitzonderingen, als je ze eenmaal hebt herkend, zorgvuldig geanalyseerd kunnen worden (..) (A)ls je iets probeert te veranderen, zullen er lichtpuntjes zijn die je kunt waarnemen. En als je leert om ze te herkennen en begrijpen, zul je een van de fundamentele geheimen van verandering oplossen: wat moet er precies anders gedaan worden?"

"De lichtpuntjes geven je een actieplan. (..) Nu je je lichtpuntjes hebt gevonden, kun je proberen dat te klonen. (...) Je vraagt je eenvoudig af: 'Wat werkt en hoe kunnen we daar meer van doen?' Dat is de filosofie van de lichtpuntjes, samengevat in een enkele vraag."

Volgens Dan en Chip Heath is sprake van een duidelijke assymetrie tussen de omvang van een probleem en de omvang van de oplossing: relatief kleine veranderingen een groot effect hebben op een groot probleem. "Grote problemen worden zelden opgelost met grote oplossingen. Ze worden vaker juist opgelost met een reeks van kleine oplossingen, soms over een periode van weken, soms over een periode van tientallen jaren. En de deze assymetrie is de reden waarom de voorliefde tot analyse van de Berijder (de rationele kant van jezelf) zo eenvoudig kan ontsporen."

"Als de Berijder een probleem analyseert, zoekt hij een oplossing die bij de omvang past. Als de Berijder een gat ontdekt, wil hij het vullen en als hij een rond gat heeft met een diameter van zestig centimeter, zal hij zoeken naar een stop van zestig centimeter. Maar dat mentale model is verkeerd. (...) Om de lichtpuntjes na te jagen moeten we de vraag stellen: 'Wat werkt er nu wel en hoe kunnen we daar meer van doen?' Dat klinkt eenvoudig, niet? Maar toch wordt in de echte wereld deze voor de hand liggende vraag bijna nooit gesteld. In plaats daarvan is de vraag die we stellen meer op het probleem gericht: 'Wat is er kapot en hoe gaan we het maken?' Deze probleemzoekende instelling ('probleemfocus') is een tekortkoming van de Berijder in ieder van ons."

"Als de Berijder ziet dat de dingen goed gaan, denkt hij er niet veel aan. Maar als dingen kapotgaan, springt hij in de houding en begint hij zijn probleemoplossende vermogens toe te passen. Dus als je kinderen tienen en achten halen, denk je niet veel over hun cijfers na. Maar als er een 5 of een 1 staat, ben je één en al aandacht. Dat is gek, als je erover nadenkt, nietwaar?"

Volgens Dan en Chip Heath heeft onze Berijder een probleemfocus, maar zou hij - in tijden van verandering - een oplossingsfocus moeten hebben. Het is nodig om te schakelen van problemen oplossen naar het lichtpuntjesgeloof. De lichtpuntjes ('flitsen van succes') kunnen de actieroute duidelijk maken en de hoop doen opvlammen dat verandering mogelijk is.

Bron: Switch, Veranderen als verandering moeilijk is, Chip Heath, Dan Heath