De gebroeders Chip en Dan Heath stellen in hun boek Switch, Veranderen als verandering moeilijk is dat alle inspanningen om dingen te veranderen overeenkomsten hebben: 'om iets te laten veranderen, moet iemand anders gaan handelen. (..) Uiteindelijk komen alle veranderpogingen neer op dezelfde missie: kun je mensen zo ver krijgen dat ze dingen op een nieuwe manier gaan doen?'. Volgens Chip en Dan omarmen mensen in hun levens veel grote veranderingen en is het dus te simpel om te stellen dat mensen weerstand hebben tegen veranderingen. Blijkbaar zijn er dus moeilijke en makkelijke veranderingen.

De Heath-broers hebben ontdekt dat succesvolle veranderingen altijd hetzelfde patroon volgen, waarbij de 'aanstichter van de verandering' drie dingen tegelijkertijd doet. Om iemands gedrag te veranderen moet je hun hart en hoofd beïnvloeden, maar ook invloed uitoefenen op zijn of haar de situatie (omgeving).

Als het gaat om het hart en hoofd, doelen Dan en Chip op de algemene psychologische wijsheid die zegt dat er in het brein voortdurend twee onafhankelijke systemen actief zijn:

1. De Olifant: de emotionele kant, het deel van jezelf dat instinctmatig is, dat pijn en plezier voelt.

2. De berijder: de rationele kant, het reflectieve of bewuste systeem waarmee je zaken afweegt en analyseert en in de toekomst kijkt.

De metafoor van de Olifant en de Berijder geven goed de spanning weer tussen emoties en ratio: 'Boven op de Olifant zittend houdt de Berijder de teugels in handen en lijkt hij de leider te zijn. Maar de beheersing van de Berijder is precair, omdat de Berijder zo klein is in vergelijking met de Olifant. Als de zes ton zware Olifant en de Berijder het oneens zijn over de richting zal de Berijder het altijd verliezen. Hij wordt compleet overklast.'

De Olifant - onze emotionele en instinctieve kant - is vaak het zwakke punt bij veranderpogingen: 'hij is lui en schrikachtig, verkiest vaak het snelle genot op korte termijn boven de resultaten op de langere termijn'.

'Veranderingen mislukken vaak omdat de Berijder de Olifant niet lang genoeg op de weg kan houden om de bestemming te bereiken. De hang naar directe bevrediging van de Olifant staat recht tegenover de kracht van de Berijder: de mogelijkheid om op lange termijn te denken, te plannen en verder te denken dan alleen dit moment (alles wat je huisdier niet kan, zeg maar)'.

Bij mislukte veranderpogingen is het overigens niet altijd de Olifant met zijn enorme kacht die de slechterik is. De Berijder heeft namelijk als verlammende zwakheid dat het de neiging heeft te gaan malen, alles grondig te analyseren en dingen blijven overdenken, en (dus) niet vooruit te komen. Om zaken te veranderen moet je een beroep doen op zowel de Olifant als de Berijder. 'De Berijder voorziet je van de planning en de richting en de Olifant geeft je energie. (..) als Olifanten en Berijders samen in beweging komen, kan de verandering eenvoudig tot stand komen.'

Een belangrijke bevinding van Dan en Chip Heath is dat zelfbeheersing (toezicht over jezelf, een toezichthouder heeft dienst) geen onuitputtelijke bron is, maar 'op kan raken'. Beheerst gedrag is zwaar en zuigt je leeg. Het is volgens Dan en Chip dan ook maar goed ook dat voor veel dagelijkse gedragingen geldt dat ons gedrag niet 'onder toezicht gesteld' is, maar meer automatisch plaatsvindt (bijv. autorijden). Deze bevinding is relevant voor veranderprocessen en doen Dan en Chip concluderen dat verandering moeilijk is omdat mensen zichzelf uitputten: 'als mensen dingen proberen te veranderen, sleutelen zij meestal aan gedrag dat automatisch is geworden, en het veranderen van zulk gedrag vraagt zorgvuldig toezicht van de Berijder. Hoe groter de verandering die je voorstelt, hoe meer het zal vragen van de menselijke zelfbeheersing. En als mensen hun zelfbeheersing uitputten, plegen ze een aanslag op de mentale spieren die ze nodig hebben om creatief te denken, zich te concentreren, hun impulsen te onderdrukken en door te zetten ondanks dreigende frustratie of mislukking. Met andere woorden, ze putten de mentale spieren uit die ze juist nodig hebben om een grote verandering teweeg te kunnen brengen.'

De Heath-broers stellen dat wat op weerstand lijkt vaak een gebrek aan duidelijkheid is. 'Het is waar dat een ongemotiveerde Olifant een veranderingsplan ten gronde kan richten, maar laten we niet vergeten dat de Berijder zo zijn eigen problemen heeft. Hij is een navelstaarder, een analyticus, een piekeraar. Als de Berijder niet precies weet welke richting hij in moet slaan, laat hij over het algemeen de Olifant gewoon rondjes lopen.' Een belangrijk onderdeel van het patroon voor succesvol veranderen is dan ook dat als je mensen wilt veranderen, je hun de richting kristalhelder moet aangeven.

Het bovenstaande geeft een glimp van de kern van het boek Switch een driedelig raamwerk om succesvol je gedrag te veranderen:

1. Stuur de Berijder: 'Wat weerstand lijkt, is vaak een gebrek aan duidelijkheid. Dus geef kristalheldere instructies.'

2. Motiveer de Olifant:  'Wat luiheid lijkt, is vaak oververmoeidheid. De Berijder kan niet lang op pure kracht de richting bepalen. Dus is het van cruciaal belang dat je de emotionele kant van mensen erbij betrekt - zorg ervoor dat hun Olifant in beweging komt en meewerkt.'

3. Effen het pad: Wat een mensenprobleem lijkt, is vaak een situatieprobleem. We noemen de situatie (inclusief de omliggende omgeving) het 'Pad'. Als je het Pad effent, maak je de verandering waarschijnlijker, ongeacht wat er met de Olifant en Berijder aan de hand is.

Dan en Chip zijn zich ervan bewust dat hun raamwerk niet volledig is. Ze geven aan dat ze met opzet veel goede inzichten over veranderen hebben weggelaten 'om het raamwerk eenvoudig genoeg te houden om bruikbaar te zijn'. Ze beloven niet dat veranderen makkelijk wordt, maar willen het in ieder geval minder moelijk maken. 'Om gedrag te veranderen moet je de Berijder aansturen, de Olifant motiveren en het Pad effenen. Als je alle drie tegelijkertijd kunt doen, kun je indrukwekkende veranderingen bewerkstelligen, zelfs als je niet veel macht of middelen tot je beschikking hebt.'

Bron: Switch, Veranderen als verandering moeilijk is, Chip Heath, Dan Heath